Rekrutering & intuïtie: waar of gevaar?
Tussen mijn duiken in lekker warm water vol kleurrijke vissen door (en een magische encounter met een heuse kogelvis!), las ik deze vakantie “Ruis” van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en co. De ondertitel: “Waarom we zo vaak verkeerde beslissingen nemen, en hoe we dat kunnen voorkomen” trok me enorm aan.
Bias en ruis zijn twee verschillende dingen
We kennen allemaal de gevaren van vooroordelen of biases. We willen niet bevooroordeeld zijn, maar zijn het wel. Er zijn meer dan 100 biases bekend en we hebben er allemaal last van - weliswaar, gelukkig maar, niet van allemaal (tegelijk).
Zelfkennis is het begin van de wijsheid, dus je belangrijkste vooroordelen bij jezelf erkennen is al een eerste stap naar ze proberen te vermijden.
Ik ben een gezonde (vind ik 😉) feministe, die zag en zie dat vrouwen systematisch onderschat werden/worden (in het boek 'Anders' - over gender - van de onvolprezen psycholoog en primatoloog Frans de Waal lees je hoe en waarom: vrouwen worden simpelweg minder au sérieux genomen, altijd en overal. Ben je op alle fronten hoger gekwalificeerd als vrouw, komt die mannelijke nitwit in een praatprogramma naast jou nog altijd geloofwaardiger over, met zijn diepere stem ... Enfin, je snapt het plaatje). Mijn tijd met een eigen ingenieursbureau bevestigde dat beeld elke dag: een vrouwelijke ingenieur werd in de jaren tachtig-negentig automatisch de projectsecretaresse, een mannelijke ingenieur projectmedewerker en al snel de projectleider. Door deze ervaringen in het veld vrees ik de neiging te hebben vrouwen ter compensatie alvast wat te overschatten. Wat ook niet altijd een goed idee is: het is zeker een Bias bij mij, maar ik be- en erken hem wel.
Bij Ruis is het een ander verhaal: mensen van wie we verwachten dat ze tot hetzelfde besluit zouden moeten komen, zitten soms toch mijlenver ver uit elkaar. Je kent het voorbeeld van een knappe psychiater die een bepaalde diagnose stelt, een tweede topdokter stelt een andere diagnose en een derde expert maakt er nog iets anders van. Hoe meer kennis en ervaring in een specifieke stoornis, hoe eerder die ‘stoornis’ als diagnose wordt gesteld, blijkt uit onderzoek. (In "Ruis" is een bronnenlijst opgenomen om alle wetenschappelijke studies die dergelijke uitspraken onderbouwen, terug te vinden.)
In de rechtspraak, de medische wereld, de wetenschap enzovoort is Ruis schering en inslag. Ja, ook in HR - en met name in rekrutering.
Binnen 5 seconden
Nog altijd zijn er tal van HR-managers of bedrijfsleiders die eerlijk menen dat ze ‘binnen 5 seconden het kaf van het koren kunnen scheiden’. Ik sta altijd versteld als ik zoiets hoor: ik geef als eerste toe: ik kan dat echt niet, hoor! Zelfs niet na meer dan 12.000 kerntalenten-analyses inclusief gestructureerd diepte-interview van die toch relatief homogene groep van ingenieurs en betawetenschappers (nu ja, hij is helemaal niet homogeen, maar dat weten alleen experten op het vlak van ingenieurs). Ik schat zelf eerlijk in dat ik er minstens 30 tot 50% naast zit als ik op basis van een 'gewoon gesprek' moet inschatten wie en hoe iemand is - dus als ik mijn methodische aanpak niét kan gebruiken. Wellicht zet ik een iets beter resultaat neer dan gemiddeld in een wedstrijd tussen ingenieursselecteurs, maar dat komt dan niet omdat ik zo'n geweldige mensenkennis heb, maar door 30 jaar intensieve ervaring op >12.000 ingenieurs en wetenschappers. Wat me naadloos bij diverse vormen van intuïtie brengt.
Intuïtie of intuïtie?
Vooreerst: in onze hersenen is er een leuk mechanisme dat ons laat geloven dat we, als we maar goed en lang genoeg hebben nagedacht en de zaak van verschillende kanten hebben bekeken, eerlijk menen de juiste beslissing te nemen. Het levert zelfs een tevreden goed gevoel op: ‘kijk, nu is het juist, ik heb alles goed overdacht en ik ben eruit. Dit is de beste beslissing.’ We zweren vervolgens vrolijk op het hoofd van ons kleinkind dat we alles zo intens goed bestudeerden dat we tot een gefundeerd en ‘dus juist’ besluit kwamen.
Maar … hoe kan iemand anders tot een ander besluit komen dat in zijn hoofd even juist is?! Want ook dat besluit is een product van ZIJN gegronde overwegingen en intens nadenken. Met, jawel - en daar wringt de schoen - ZIJN achtergrond, kennis, overtuigingen enzovoort. En net dàt zorgt voor Ruis. Alleen als meerdere personen met kennis van zaken (!) tot eenzelfde besluit komen, bijvoorbeeld over 'hoeveel jaar een misdadiger voor een bepaald misdrijf moet worden opgesloten' zónder dat ze met elkaar overlegden of elkaar op een andere manier beïnvloedden - wat ook een serieus probleem is in de meeste overlegstructuren, want dan spelen er weer andere factoren - mogen we geredelijk aannemen dat er een wisdom of the crowd ontstaat met een gemiddeld beter besluit tot gevolg dan dat iemand het alleen nam.
Eerste vorm van intuïtie = ‘geloven’
Mensen met een fijn afgestelde antenne die dingen sterk aanvoelen en geloven in (wetenschappelijk nog) onverklaarbare verschijnselen als zijnde van bovennatuurlijke aard, hebben dit soort intuïtie. Ze ontwikkelden daarmee een set van waarheden waarmee ze moeilijk begrijpbare dingen toch vlot verklaren. Alle religies werken zo: ooit vond iemand een verklaring vanuit zijn eigen brein met zijn eigen set aan DNA, beïnvloed door zijn cultuur, geslacht, levensgebeurtenissen, ontwikkelde ideeën, gedachten en gevoelens enz. (Een brein ontwikkelt immers onder invloed van de omgeving, die voortbouwt op een basis van een bepaalde genenset met DNA, vroeg ontwikkelde hersengebieden, -structuren en verbindingen, en fysico-chemische invloeden van zelfs voor de geboorte. Bon, 't is niet mijn specialiteit, dus ik verwijs graag naar bv. de standaardwerken "Wij zijn ons brein" en "Ons creatieve brein - hoe mens en wereld elkaar maken" van hersenonderzoeker, arts en moleculair bioloog Dick Swaab, voormalig directeur van het Nederlands Herseninstituut en stichter van de Nederlandse Hersenbank.) Anderen leek dat wel een toffe verklaring die ze graag overnamen en waaruit ze vervolgens zelf de dingen weer verklaarden. Zo ontstaan trouwens al die afscheuringen in godsdiensten. Het nadeel van deze vorm van intuïtie is dat als je niet gelooft, de andere geen ander middel heeft om je te overtuigen dan geloofsargumenten. Een heerlijke kringredenering: 'ik zeg dat God zegt dat ik gelijk heb. Ik schrijf dat op en zeg dat Go mij dat heeft gezegd. Dus wat ik schrijf is het woord van God.' Dus heb ik altijd gelijk want God zegt het zelf! Ideaal, toch?
De mens is een religieus wezen, altijd geweest over alle tijdperken heen en in alle delen van de wereld. Mensen wíllen graag geloven. In de Coretalents-methode vinden we dit terug in het kerntalent ‘mentale creativiteit’ (met o.a. de componenten ‘aanvoelen van spanningen, sfeer en emoties, freewheeling en fantasie’) dat ca. 65% mensen sterk bezit - verfijnde statistieken tonen dat dit voor 70% bij vrouwen en 58% bij mannen voorkomt. Vrouwen zijn goedgeloviger en hebben meer fantasie, inderdaad. Ter info: het is de combinatie met zo'n vijftal ándere kerntalenten die maken of iemand al dan niet van zijn geloof af wilt én/of kan.
Tweede vorm van intuïtie = ‘geautomatiseerde kennis’
De loodgieter die 'aan zijn water' voelt dat er iets niet klopt, is hiervan een prachtig voorbeeld. Ook een hersenwetenschapper die iets vreemds opmerkt tijdens zijn onderzoek, moet eerst honderden zoniet duizenden breinen hebben bestudeerd om die ene microscopisch kleine afwijking in een select aantal breinen op te merken. Zo deed Dick Swaab de ontdekking van het ‘homokwabje’ tijdens het vergelijken van de hersenen van gestorven Alzheimerpatiënten met de schijnbaar op eenzelfde manier geatrofieerde breinen van Aidsdoden. Hij zocht er niet naar, hij vond het 'per toeval' dankzij zijn enorme ervaring en objectief observatievermogen. (Het leverde hem trouwens scheldkanonnades en doodsbedreigingen op, niet in de laatste plaats van de homobeweging zelf, die hij eigenlijk juist hielp door homo's te redden van 'intuïtieve' vooringenomenheid! Zijn avonturen hierover lezen als een trein, nog een extra reden om zijn werk te degusteren 😉.)
Hoe meer expertise in een specifiek domein, hoe betrouwbaarder deze vorm van intuïtie. Hij is natuurlijk verifieerbaar op 'juistheid', 'echtheid' of 'waarheid': ook andere hersenwetenschappers kunnen immers dat minieme verschil wat dit structuurtje betreft in breinen zien, zelfs zij die er eigenlijk niet in willen geloven.
Een laatste voorbeeldje? Een appel valt altijd naar beneden, nooit naar boven, en dus werden Newton’s wetten 'waar': zwaartekracht werkt op alles wat massa heeft. Alle proeven en probeersels om het tegendeel te beweren, leveren bewijs voor en niet tegen deze natuurwet. Zo werkt wetenschap: wat je beweert moet ook door anderen kunnen worden bestudeerd en vervolgens worden aanvaard als ‘waar’. Het is herhaalbaar en objectief, maar ... zet dikwijls kwaad bloed omdat het niet altijd strookt met wat mensen ervan 'vinden', bv. vanuit hun intuïtie van de eerste soort.
Hoe kunnen we Ruis voorkomen, de invloed van onze persoonlijke overtuigingen en ideeën en gedachten en gevoelens enz.? Hoe kunnen we er meer op vertrouwen dat argumenten om tot een besluit te komen eerder van de tweede dan van de onbewijsbare eerste soort is? Bijvoorbeeld door (meer) systematiek te brengen in het hele besluitvormingsproces: een methodische aanpak opstellen, volgen en de resultaten later aftoetsen aan de objectieve werkelijkheid. Al kan dit helaas niet altijd, want wat is een objectieve penalisatie in een strafdossier? Bij andere soorten voorspellingen kan het aftoetsen om bij te sturen wel gemakkelijker, omdat de werkelijkheid toelaat te zien of wat je beweerde 'juist' was. De wereld is niet vergaan in 2012, dus dat was een foute voorspelling. Dus de besluitvorming die leidde tot deze voorspelling is blijkbaar niet waterdicht ...
Het boek geeft ook flink wat voorbeelden over wat zelf of in je (HR) organisatie kunt doen, maar het schotelt je ook eerlijk de halve oorlogen voor die je misschien ontketent met mensen die hun geliefde overtuigingen niet willen (of kunnen) loslaten. Wie beweert dat vooruitgang, en zeker in kennis, gemakkelijk is?
Daniel Kahneman en co tonen tevens aan dat Ruis tot minstens zoveel fouten in besluiten leidt als Bias en minstens zoveel geld kost. De moeite waard dus om er komaf mee te maken.
Danielle Krekels is ingenieursexpert en ondernemer. Ze ontdekte de kerntalenten (aard + potentieel + intrinsieke motivatie) bij toeval tijdens het interviewen van ingenieurs en wetenschappers. Ze schreef er 3 boeken over in 2004, 2012 en 2018. Ze richtte ook Coretalents op dat particulieren en bedrijven helpt duurzaam juiste keuzes te maken: studiekeuze, beroepskeuzes, job keuzes - en helpt, samen met >400 gecertificeerde Coretalents-analisten mensen in functie van burn- en bore-out preventie en remediëring, re-integratie, duurzame groeitrajecten, outplacement, winning teams etc. Ze won de Mensa Fonds Award in 2015 in Nederland met haar kerntalenten, omdat deze tool zelfs ook in staat is de 'complexiteit en nuances van hoogbegaafden te vatten'.